Stichting KunstWerkt

Kate Antonenko, Uit de serie Kersengaarde, 2022, Verbrande i-Type, nietjes, papier, potlood

”Door te werken met Polaroids leg ik op een poëtische manier het nostalgische leven vast. De Polaroid-camera creëert bijzondere kleuren waardoor er een sentimentele sfeer ontstaat. Ik heb de foto’s bewerkt door ze te verbranden en te verknippen om ze vervolgens weer in elkaar te zetten. Deze bewerking staat symbool voor de fragiele, maar veerkrachtige Oekraïense cultuur. Elke foto is uniek en draagt een echo bij zich van de mooie herinneringen van het verleden. De beelden zijn versterkt met handgeschreven teksten uit het gedicht Kersengaarde van Taras Shevchenko.“

Iris, 2004. Polaroid SX-70 Emulsion lift

“Wanneer ik voor het eerst een Polaroid SX-70 camera zag, weet ik nog precies. Om het studiejaar aan de Academie van Beeldende Kunsten (nu Willem de Kooning Academie) in Rotterdam af te sluiten zat ik met een aantal studiegenoten op een terrasje. Opeens hoorde ik een opmerkelijk geluid. Het bleek afkomstig van een camera, een Polaroid SX-70. Een van ons had er net een gekocht en demonstreerde hem. Voor mijn ogen voltrok zich een wonder: een zichzelf ontwikkelende kleurenfoto. Ik was meteen verliefd op de camera en mijn eindexamenonderwerp stond meteen vast: experimenteren met SX-70. De manipulatiemogelijkheden van het materiaal bleken eindeloos, maar tegelijkertijd bracht het fotograferen terug tot de essentie van kijken, kadreren en op de knop drukken. En vervolgens heel even wachten en kijken of het resultaat naar tevredenheid is. Zo niet, dan gewoon opnieuw proberen. De verliefdheid is nooit meer overgegaan.”

“Tijdens het festival Les Rencontres in Arles in 1983 kwam ik in contact met Barbara Hitchcock, die juist het beheer van de collectie had overgenomen van Manfred Heiting. Na een presentatie van mijn portfolio bood ze me aan, deel te nemen aan het programma Material for Prints. Gedurende ongeveer tien jaar heb ik gewerkt met het Polaroid positief/negatief materiaal in zwart/ wit in het 4x5 inch formaat. In tegenstelling tot fotografen die werkten met eenmalige materialen, produceerde ik met dit systeem perfect houdbare negatieven die me instaat stelden kleine oplagen te printen. De resultaten waren van extreem goede definitie en scherpte; het was fantastisch materiaal. In het midden van de jaren negentig verwaterde mijn contact met Polaroid; mijn taak als coördinator van de afdeling Fotografie aan de AKI verhinderde regelmatig bezoek aan Les Rencontres, maar ik koester warme herinneringen aan de ontmoetingen met Barbara en de medewerkers van Polaroid. Ik werk nog steeds analoog en in zwart wit en ben regelmatig in de donkere kamer te vinden.”

Marlo Broekmans, The dove, 1988, Type 665 P/N

”Type 665 pos/neg stelde me in de analoge jaren tachtig en negentig in staat om onbekommerd zelfbeelden en ensceneringen te maken met meervoudige belichtingen en om te experimenteren met beweging; ik kon direct het resultaat te zien en erop inspelen. 665 had bovendien de reputatie het mooiste, fijnkorreligste negatief ter wereld te zijn! De Polaroid Corporation schonk me een Mamiya 600 SE en jarenlang vulden zij hun internationale collectie aan met mijn fotowerken in ruil voor dozen met film. Ik werkte ook met SX-70 en Zero (voor paarstinten)  in India. Ik schrok toen mijn geliefde 665 niet meer leverbaar bleek en kocht vele partijen op eBay die ver over de datum waren; het bezorgde me een ware veilingkoorts!

Inmiddels maak ik gebruik van velerlei middelen: de iPhone, de scanner, lomografie en digitale bewerking, maar als basismateriaal is Polaroid me nog steeds lief, met alle verrassende afwijkingen van het oude materiaal: rare kleurzweem van de 667, beschadigde en uitgedroogde emulsie, of helemaal niks, haha! Vijf van de hier getoonde werken zijn ontstaan in de jaren tachtig (de zelfbeelden) en negentig (de portretten, opdracht Amsterdams Fonds voor de Kunst) en handmatig geprint in de gouden tijden van de analoge fotografie toen ik nog nachtenlang  in de doka mijn prints vervaardigde tot ze de ver- eiste perfectie hadden bereikt. Op het schitterende Record Rapid barietpapier van Agfa, eveneens allang niet meer leverbaar.”

www.marlobroekmans.com

© Corbino, Gerry-Ann Schets, 1984, PolaPan 35 mm

Corbino is het pseudoniem van Maarten Corbijn (1959) en is een broer van Anton Corbijn. Hij is vooral bekend om zijn indrukwekkende portretfotografie, zowel vrijwerk als werk in opdracht (magazinecovers, platenhoezen, reclame).

Hartendief, 1987 ©Auke Bergsma

Auke Bergsma, geboren in 1950) is één van de iconen van de Nederlandse polaroid fotografie. Hij was in de zeventiger jaren één van de fotografen die gratis film kreeg van Polaroid om mee te werken. Zijn voorliefde voor polaroidfilm is terug te voeren op de heldere ietwat typische kleuren en het feit dat hij meteen het resultaat kon zien.

Zijn werk werd aangekocht voor de beroemde International Polaroid Collection en is ook terug te vinden in de collecties van Museum Westlicht in Vienna, The Royal Library of Copenhagen, The Finnish Museum of Photography, Museum Brandts 13 and the Danish Museum of Photographic Art.

Vroeg in zijn carrière (ca. 1975) werkte hij aan de serie “Punk”, zwart-wit portretten. Later werkte hij vooral met kleur, zowel op SX-70 - en 20x24 inch formaat als 35mm instant films. De camera die voor 20x24 inch gebruikt werd, was bepaald indrukwekkend: een 90kg wegende camera waarvan de huurprijs in 1981 al $600 per dag was. Een enkele polaroidsheet kostte toen $200. Auke Bergsma was één van de eerste die er mee werkte.

Jan Cremer: beeldend kunstenaar, schrijver, maar ook fotograaf. Dat laatste wilde hij al als kleine jongen worden. In de jaren zeventig reisde Jan over de hele wereld, met altijd zijn kleinbeeldcamera én een Polaroid Automatic Land Camera 350 bij zich. Van die reizen deed hij regelmatig verslag, bijv. voor het magazine Avenue. Op de print schreef hij steevast waar de foto gemaakt was en wanneer. En soms wat bijzonderheden. Het handschrift geeft een zeer karakteristieke en persoonlijke omlijsting aan de beelden. Zo vormen de ongeveer duizend Polaroids in Jans archief zijn externe geheugen. Speciaal voor dit boek zocht hij de mooiste bij elkaar.

Beaty Czetö (1958, Hongarije) werd aangestoken door de polaroid koorts van Auke Bergsma en ging rond 1990 fanatiek aan de slag met SX-70-materiaal. Zij vond het vooral interessant om te experimenteren met de mogelijkheden om de polaroid film te manipuleren; tekenen in de nog zachte emulsie, roosteren in de broodrooster of bevriezen in de vriezer of er overheen schilderen.

Esther van Duffelen, Durff ontmoet in Grand Café –Restaurant Loos, Rotterdam, 2022

”Met een kompas voor schoonheid, verstilling, zachtheid en DURFF maak ik foto’s van mensen en plekken in de stad. Mijn foto’s gaan over identiteit. Mijn leven is als een roadmovie, altijd onderweg, nieuwsgiering naar bijzondere betekenisvolle en kruisbestuivende ontmoetingen. En als je veel beweegt kom je zo nu en dan interessante mensen tegen: een toevallig ontbijtje met Jean-Paul in de Thalys bijvoorbeeld. De ontmoetingen zijn spontaan, speels, verrassend en maken je bewust van het hier en nu. En zijn voor mij één grote polaroid die je doet verwonderen.

Sjef van Duin, Deelnemers KunstWerkt 2, 1993

“Mijn eerste serieuze ervaringen met Polaroid heb ik opgedaan in de studio van David van ’t Veen. Hij was een soort extern docent van de vakgroep fotografie aan de AKI in Enschede. Je moest jezelf van tevoren telefonisch uitnodigen om met nog ca. vijf andere studenten om beurten een model op Polaroid vast te leggen. Dat direct-klaar-gebeuren was zeer confronterend. David was zeer sturend aanwezig en kreeg al snel door dat modelfotografie niet mijn werkelijke passie was en stuurde mij weg met een SX-70 camera. Het jaar voor mijn eindexamen ben ik daar mee gaan fotograferen in de wijk waar ik dichtbij woonde: de Pathmos. Op dagen dat de lucht strakblauw was probeerde ik hier alleen de oranje dakpannen te fotograferen. In het eindexamenjaar heb ik dit op kleurnegatief geschoten zodat het kon worden uitvergroot. Het werk dat in dit boek is opgenomen is in de week voorafgaand aan de Kunstbeurs van 1993 in het Stedelijk Museum in Schiedam gefotografeerd. De organisatie van de beurs wilde een soort ‘smoelenboek’ van alle kunstenaars hebben. Omdat die over de week verspreid binnen zouden lopen heb ik dit om praktische reden op Polaroid geschoten. Het geheel geeft een mooie momentopname van de kunstscene in en rond Schiedam.”

Ingeborg Everaerd. Tara en Belinda, 2021, Uit ‘Love has no color, gender, age, race or religion’, SX-70

”Ik hou van fotograferen met mijn Polaroid SX-70 camera. Ik hou van het nostalgische gevoel dat deze camera mij geeft. Na iedere druk op de knop voelt het als een soort cadeautje, een verrassing wat er uit m’n camera komt. Door het ontbreken van een lichtmeter blijft het toch altijd weer een gok. Is de foto scherp, niet over- of onderbelicht? Maar zelfs als de foto onscherp of bewogen is vind ik hem vaak prachtig. Ook is de kleurzweem elke keer weer een verrassing. Ik heb twee verschillen- de Polaroid SX-70 camera's en ze geven verschillende kleurzwemen, de één een groenige en de ander een rozige. Ik vind het eigenlijk een soort toverdoos. Je klikt op de knop en vrijwel direct komt de foto tevoorschijn. Wel moet ik mijzelf altijd inhouden om niet te snel te willen kijken hoe de foto geworden is. Rustig wegleggen op een donker plekje en pas na vijftien minuten kijken om te zien wat er nu weer voor iets prachtigs is uitgekomen.“

Love has no color, gender, age, race or religion Love has no color, gender, age, race or religion.

”Als witte moeder van twee geadopteerde gekleurde kinderen, een zwarte zoon en een Aziatische dochter, ben ik helaas bekend met vooroordelen. Botte opmerkingen of afkeurende blikken van willekeurige mensen zijn mij niet vreemd. Onwetendheid of zelfs afkeuring tonen van een plaatje dat niet past in hun opvatting over wat gewoon zou moeten zijn. Alsof je alleen maar zou kunnen houden van wat in hun ogen 'normaal' is. Met dit project wil ik laten zien dat deze vooroordelen liefde niet in de weg staan. Mensen kunnen van elkaar houden, ongeacht kleur, geslacht, leeftijd, ras of religie. Door dit project hoop ik dat mensen verdraagzamer en bedachtzamer zullen worden. Voor dit project heb ik mijn Polaroid SX-70 camera's gebruikt. Bij deze oude camera's is het eigenlijk altijd onvoorspelbaar hoe het beeld er precies uit komt te zien. Net zo onvoorspelbaar als hoe mensen kunnen reageren op een situatie die ze niet kennen of waarover ze een vooroordeel hebben.“

Na acht jaar zelf fotomodel te zijn geweest besloot Toto Frima (1953) in 1979 zelf te gaan fotograferen. Haar onderwerp werd vooral haar eigen lichaam en identiteit. Veel foto’s hebben een erotische lading en hebben een prachtig kleurenpalet wat mede terug te voeren is op het gebruik van polaroidfilm.

In het begin werkte ze met een SX-70 polaroid camera, maar later werkte ze vooral op een 50x60cm formaat. Van dit type polaroid camera waren er maar enkele exemplaren in Europa en de kosten waren enorm.

Vaak werden meerdere polaroids in één kunstwerk gecombineerd.

Pilou. Polaroid Type 669, 8 x 10 inch

Paul de Graaf is fotograaf en beeldend kunstenaar. In zijn beroepspraktijk werkte hij veelal met polaroid om snel resultaten te kunnen beoordelen. Hij gebruikt hiervoor een pola-achterwand op zijn Nikon F3HP, Pentax 6 x 7 en een Hasselblad. Met een Sinar werden zelfs polaroids van 8 x 10 inch gemaakt. “Polaroid was met het ‘direct klaar’ eigenlijk digitaal avant la lettre. Voor de huidige generatie fotografen is het nauwelijks voor te stellen dat we fotografeerden en pas een dag later konden zien of het beeld goed belicht was, of de compositie goed was….”

Ook in zijn prachtige vrije werk gebruikte hij Polaroidfilm. Hij maakte zelfs een polaroid pinhole camera.

“Ik ontmoette Maria in 2007 op straat in Eindhoven toen ik foto’s maakte voor mijn fotoboek Smokin’ Boys Smokin’ Girls, over rokende jongeren. Maar Maria was aan het blowen. Ik sprak met haar en hoorde al snel dat er een bijzonder verhaal in dit fotogenieke meisje schuilde. Ze was als baby geadopteerd uit Brazilië, kreeg problemen met haar adoptieouders, liep weg van huis en werd op haar elfde in een jeugdinstelling geplaatst. Toen ik haar ontmoette was Maria achttien jaar. Ik fotografeerde haar op Polaroid vanwege het unieke en kwetsbare materiaal ervan. Het is een soort foto die past bij het verhaal van Maria. Ik wilde de focus ook niet leggen op de ellende, maar vooral op het persoonlijke van dit meisje. Uiteindelijk zou ik haar negen jaar blijven volgen.” Over die periode zegt Maria zelf later: “Als je me negen jaar geleden had verteld dat iemand de moed en het doorzettingsvermogen zou hebben om me voor zo'n lange tijd te volgen, had ik je voor gek verklaard. Waarom zou iemand mij in godsnaam zo lang willen volgen? Is mijn leven zo interessant? Ik heb Martijn zo diep in mijn leven laten kijken, soms lijkt het wel of hij mij beter kent dan ik zelf. Zo heeft hij mij kunnen vastleggen op mijn meest kwetsbare en meest gelukkige momenten.” Het resultaat is vastgelegd in het fotoboek en de film Maria I Need Your Lovin'.

Bids & Offers, Financial District, New York, 1973-2022. Polaroids 665 © Sjef Henderickx

Sjef Henderickx (1944) was een prominent deelnemer aan en mede-oprichter van KunstWerkt Schiedam. In de aanloop naar de expositie, begin mei, bereikte ons het trieste bericht dat Sjef onverwacht was overleden.

Sjef was een multi-disciplinair kunstenaar en keek terug op een lange en indrukwekkende staat van dienst. Hij hield zich o.a. bezig met polaroidfotografie.

In 1980 woonde drie maanden in het beroemde Chelsea Hotel in New York. Geïnspireerd door de energieke stad liep hij dagenlang rond met zijn SX-70 polaroidcamera. In het financial district vond hij een paar enveloppen, gevuld met zwart-wit polaroidfoto’s van beursnotities. Daarvan maakte hij het werk ‘Bids & Offers’. Het grafische, tekenachtige en vluchtige karakter weerspiegelt de sfeer van de stad.

Jana en Feby, augustus 2016 Polacolor © Sarah Mei Herman

Sarah Mei Herman (1980) maakt werk met als thema’s intimiteit, kwetsbaarheid, het proces van opgroeien en herinnering . Haar werk is al op veel plekken gepubliceerd en tentoongesteld. Ze werkt zowel met middenformaat analoge film als met polaroid film. Kleur is heel belangrijk; ze zoekt vooral zachte kleuren die passen bij de stille wereld van haar werk. Moderne polaroid film is daar heel geschikt voor.

Wybe Hietbrink, Homely Affairs 4, 2022

“Met mijn digitale camera’s en de bekende fotobewerkingsprogramma’s is het een koud kunstje om belichting, contrast en kleur te krijgen zoals ik het als fotograaf wil hebben. Maar soms is het leuk om die controle een beetje uit handen te geven en dat is zo ongeveer wat er gebeurt als ik met mijn eigentijdse Polaroid OneStep+ aan het werk ga. Deze camera geeft weliswaar een zekere artistieke vrijheid, omdat de camera via een app op mijn smartphone handmatig is in te stellen, maar het blijft een plastic camera met een tamelijk beperkte en onbetrouwbare lichtmeting en moeilijk voorspelbaar gedrag. Toch hebben die kleine fotootjes met hun geel-oranje zweem hun charme. Als fotograaf hou ik juist wel van onscherpe en soms ongrijpbare beelden.

Wel apart is dat ik in het verleden polaroid gebruikte om proefopnames te maken. Nu is de wereld omgedraaid; omdat polaroid duur is, maak ik proefopnames met een digitale camera voordat ik de polaroidfoto maak.

Foto, synthese #2, 2021, Type Black & Yellow Duochrome Edition 600 film Yellow 600 film

”Analoog fotograferen heeft nog steeds mijn voorkeur. Ik vind aandacht en tijd om een goede foto te maken belangrijker dan snel veel foto’s te maken en daarna nabewerken op de computer. Diverse Diana F cameraatjes, een gaatjescamera en de oude Pentax spiegelreflex worden veelvuldig gebruikt. Mijn liefde voor Polaroid foto's is in 2020 is ontstaan tijdens de expositie Transities van Stichting KunstWerkt. Daar heb ik voor het eerst gewerkt met een Polaroidcamera. Mijn werk was een hommage aan de kunstenaar Ulay. Ook in het werk dat ik nu maak staat Ulay centraal. Ulay verminkte zijn eigen lichaam en maakte hier Polaroids van. Ik heb dit op een persoonlijke manier vertaald naar de verminking van het klimaat, dat ook gehecht moet worden.“

Untitled #4, 1982, SX-70

”Begin jaren tachtig ontving ik via Lorenzo Merlo van de Canon Gallery in Amsterdam een SX-70- camera en een ruime hoeveelheid Polaroidmateriaal. Dit was de periode dat meerdere fotografen konden experimenteren met deze bijzondere techniek dankzij Manfred Heiting, Director of Design bij Polaroid International Amsterdam. Mijn werkperiode aan de reeks ‘Moments in Time‘ was net afgesloten en ik stapte over van kleinbeeld naar het 6 x 6 cm negatiefformaat. Tijdens mijn reizen om nieuw werk te maken op dit grotere formaat begon ik ook de Polaroidcamera te gebruiken. Wat een ervaring om direkt het resultaat te kunnen zien! Met natuurgetrouwe kleuren. Heel verleidelijk dus om met het Polaroidmateriaal te werken. Maar na enige tijd werd toch duidelijk dat ik juist de gezochte detaillering door het werken met de 6 x 6 camera miste en ook dat dit nieuwe werk van de reeks ‘Gardens and Terraria‘ in zwartwit een veel grotere zeggingskracht had. Het Polaroid-materiaal heeft dan ook een kleine rol gespeeld binnen mijn werk, maar hoe bijzonder dat na veertig jaar de kleuren nog altijd zo zijn als bij de opname!“

Barend Houtsmuller (1953) is een bekende in de Nederlandse fotografen gemeenschap, niet alleen omdat hij prachtig werk heeft gemaakt, maar ook omdat hij zich op veel fronten heeft ingezet om fotografie zichtbaar te maken en te stimuleren. In zijn werk zijn  vrouwelijke schoonheid, - mysterie en -kwetsbaarheid de belangrijkste onderwerpen. Hij werkte in de tachtiger jaren met polaroid vanwege de intense kleuren. Zijn werk aangekocht door The International Polaroid Collection.

Lichtexperiment #2, 1979 , SX-70

”Tijdens mijn studietijd aan de Academie van Beeldende Kunsten te Rotterdam (de huidige Willem de Kooning) gebruikte ik SX-70-materiaal voor experimenten met licht, vorm en ruimte. Later dacht ik het professioneel in te kunnen zetten voor beeldcontrole ter plekke gedurende reizen voor mijn langlopende, grote fotografieprojecten, maar dat is er door een allergiereactie niet van gekomen. Een en ander betekende wel, dat ik tot de komst van de digitale camera, pas thuis, na ontwikkeling van de negatieven, het resultaat te zien kreeg.“

Erik Kessels - Ria van Dijk, Tilburg, 1973

Erik Kessels is kunstenaar, curator en communicatieontwerper met een grote belangstelling voor fotografie. Als curator wordt hij vooral geboeid door foto's van derden die hij thematisch verzamelt en samenbrengt in boeken en tentoonstellingen. In die context onstaat er een herwaardering voor soms anonieme amateurfoto's, die samen op humoristische wijze een sociaal en antropologisch tijdsdocument vormen. Zo heeft hij in de uitgave Erik Kessels Installatie In almost every picture #7 In almost every picture #9 polaroidfoto's verzameld van een zwarte hond in het interieur van zijn baasjes. Van de zwarte hond zien we alleen een silhouet, van de diverse interieurs des te meer.

In The Instant Men zien we negentien portretten van mannen die gewapend met een Polaroidcamera en een bos rozen 's avonds de restaurants en cafés van Amsterdam bezoeken in de hoop een roos of een Polaroidfoto aan de gasten te verkopen.

Maar Eriks bekendste project is In almost every picture #7, waarin Ria van Dijk (19202021) de hoofdrol speelt. Luchtbuks Ria bezocht vanaf haar zestiende jaar tot aan haar dood de schiettent op de kermis – in Tilburg maar ook elders – steevast met het doel de roos te raken die als prijs een camera een foto van de schutter laat maken. Zo heeft zij meer dan tachtig zelfportretten geschoten en onbedoeld geven zij een beeld van haar ouder worden, de veranderende mode én de ontwikkelingen in de fotografie. Want vanaf de jaren zeventig wordt in schiettenten gebruik gemaakt van Polaroidcamera's. Ria's foto's zijn aangekocht door het Stedelijk Museum in Amsterdam. De installaties van Erik Kessels waren te zien in Turijn, Düsseldorf, Budapest en San Francisco.

“Tijdens mijn eerste jaren op de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag was ik al een liefhebber van het Polaroidproces. Het gegeven dat je meteen ziet wat je fotografeert en dat het resultaat is wat het is, fascineert me tot op de dag van vandaag. Jaren werkte ik – eind jaren negentig zelfs als één van de eersten – in de digitale fotografie. Maar de instant-liefde ging niet over en zo ben ik een aantal jaren volledig terug gegaan naar de basis: de 19de eeuwse fotografische technieken. Wars van de im- mer perfecte, gemanipuleerde digitale foto keerde ik terug naar het oude ambacht. Elke plaat is een unicum. De tintypes zijn een logische voortzetting van mijn voorkeur voor de Polaroid. De 19de eeuwse tintypes en ambrotypes waren in feite de Polaroids van die tijd. ‘De schoonheid van de imperfectie. Fouten worden niet weggeretoucheerd. Het ambachtelijke proces – de lange belichtingstijd, het ontwikkelen in de doka –, de compositie en de kunst van het weglaten vereisen techniek, concentratie en inventiviteit.

Wie Ulay zegt, zegt Polaroid. En omgekeerd. In zijn geboorteland Duitsland had hij een praktijk als technisch fotograaf, maar op zoek naar vrijheid liet hij die in 1969 achter om zich aan te sluiten bij de Amsterdamse provo-beweging. Kunstenaar Aat Veldhoen liet hem voor het eerst een Polaroidcamera zien en meteen raakte Ulay er door gefascineerd. Al gauw bracht hij een bezoek aan het hoofdkantoor van Polaroid in Amsterdam, waar Manfred Heiting hem levenslang van camera's en filmmateriaal zou voorzien. In 1971 werd Ulay benoemd tot internationaal Polaroid consultant. Ulay is vooral bekend van de talloze experimenten met het materiaal (en zichzelf), maar de hier getoonde serie foto's laat een heel ander, nog weinig getoond deel van het oeuvre van Ulay zien.

Will van der Vlugt, regisseur, 1989. Uit de serie Juryleden ADCN , PolaChrome 35 mm

Na een opleiding aan de St Joost Academie in Breda in filmregie en fotografie, startte Thed Lenssen (1950) zijn carrière als mode- en reclamefotograaf. Later richtte hij zich geheel op film.

In de jaren tachtig was hij een gevierd fotograaf en werkte hij voor tijdschriften als Cosmopolitan, Harpers Bazaar, Avenue, Elegance en Playboy. In zijn foto’s was erotiek altijd aanwezig, subtiel of confronterend. Hij werkte met polaroid als testmateriaal maar creëerde ook vrij werk op polaroid zoals de serie ‘Juryleden’ (1989)

In de jaren negentig hield hij de reclamewereld voor gezien en stortte hij zich op het maken van commercials.

Marlike Marks, Memories of Tomorrow no. 09, 2021. Polaroid SX-70

Marlike Marks (1984) behoort tot een nieuwe generatie fotografen die polaroid hebben herontdekt. Ze volgde de Fotoacademie en heeft al meerdere exposities en publicaties op haar naam staan.

Over Memories of Tomorrow zegt ze:

“In this series, the creation process of memories is reversed. The work shows images of moments that are yet to come. On Polaroid I staged vulnerable, elusive moments of closeness and connection in an ethereal way; fleeting, like long forgotten thoughts or vaguely remembered feelings.

The series is very personal and intimate, but could, at the same time, be about everyone; a universal dream world. Over time, the polaroids will feel more dreamed than real, blurred and out of focus, like memories faded with time. The work pursues to evoke memories of a deep love, new or long forgotten.”

© Vincent Mentzel, Monniken in Tibet, 1980, SX-70

”Als een kind zo blij was iemand die na afloop van een fotosessie een Polaroid cadeau kreeg. Het was het ultieme geschenk voor de geportretteerde. Ik ontdekte de Polaroid SX-70 in de jaren zeventig. Overgewaaid uit Amerika, een echt hebbeding. Op reportage in Tanzania in de jaren zeventig, in Nederland* in 1979 of in Tibet in 1980: na afloop van de fotosessie was iedereen blij en de fotograaf ook. Maar vooral de verbaasde gezichten van de ontvangers zijn me bijgebleven. Nu geeft men de fotograaf een 06-nummer met de vraag even een foto met de iPhone te maken en op te sturen. Maar een echte Polaroid is en blijft magisch, een echte foto in een paar minuten klaar. Twee Tanzaniaanse krijgers in vol ornaat op de achterbank van onze auto, na afloop van een urenlange rit, ieder met een Polaroid in de hand, spraken de prachtige woorden: ’Sir, that's five shilling, because you took our picture.' Maar de twee trotse Tibetaanse monniken op het dak van het wereldberoemde Potala Paleis, het voormalige paleis van de Dalai Lama, kon ik een jaar later een exemplaar van Vrij Nederland overhandigen, maar nu met hun beeltenis op de voorpagina, inclusief droste-effect. Hoe mooi is fotografie, maar zeker ook, hoe mooi is Polaroid!”

Na het overlijden van Toon Michiels in 2015 ontfermde Christien Bakx van Luïscius Books zich over zijn archief. In 2018 publiceerde deze uitgeverij de cassette TM Polaroid met een gereproduceerde reeks Polaroidfoto's en één originele. In 2018 schonk Christien het archief inclusief de auteursrechten aan het Nederlands Fotomuseum. Dat archief omvat o.a. circa 8.300 negatieven, 4.250 dia's en 550 foto's en Polaroidprints en is nog niet ontsloten. Speciaal voor deze publicatie werden de SX-70-(zelf)portretten van Toon als een van de eerste delen gedigitaliseerd.

'Het mooie aan het werken met Polaroid was, dat ik telkens weer een kindje baarde en hoopte dat het zou voldoen aan mijn verwachtingen. Dat ik ondanks mijn volledige controle over het proces toch telkens weer werd verrast door mijn keuze van papier of toevoegingen aan het badwater voor het juste ontvangende papier. Kortom, 50% expertise, 50% surprise.'

© Robby Müller Archive, Annet Gelink Gallery, Kensington Motel, Santa Monica, Los Angeles, June-July 1985 Polaroid 600

One might feel there is no desire for posterity in those pictures, no ambition of grandeur, since grandeur was already achieved elsewhere, through this other type of camera that captured the moving image. Instead, we get the feeling of someone taking pictures just to pass the time, who never realizes he is actually capturing gold. A pureness in representing the worn-away furniture of the American south, often chosen as a location by Jim Jarmusch. That neon light above the bed in Austin or some tea being heated up in Santa Monica. Everything that we see as well, but can’t naturally capture, Robby Müller captured for us. In Wim Wenders’ Alice in the Cities, the main character, Philip Winter, states, ‘Not one image leaves you in peace’. It is certainly true of Robby Müller’s cinematography and photography. It helps us improve our human eye.

Robby's fascinatie met Polaroids begon voor zover ik weet in 1973 tijdens het draaien van Alice in den Städten, een film van Wim Wenders. De firma Polaroid had een prototype van de beroemde SX-70 camera beschikbaar gesteld en vanaf dat moment maakten Robby en Wim de hele tijd Polaroids. Robby heeft dertig jaar lang Polaroids gemaakt; in totaal zijn het er meer dan tweeduizend. Toen ik Robby in 1990 ontmoette, gebruikte hij de Polaroid 600 en later de Polaroid Spectra, die iets bredere beelden produceerde. Robby had een artistiek oog. Hij keek op die manier naar de wereld. Zijn werk en leven waren dan ook niet van elkaar te scheiden. Wanneer hij aan een film ging werken, of als we samen op reis waren, nam hij altijd verschillende camera's mee; één daarvan was steevast een Polaroid camera.

Veel Polaroidfoto’s ontstonden als hij voor zijn werk als cameraman onderweg was, maar dan niet op de filmset, daar was geen tijd voor. Wel als hij in de weekenden alleen in een hotelkamer was; dan werd zijn oog getrokken naar de reflectie van een spiegel in de badkamer, het licht dat door luiken de kamer binnenvalt, of het uitzicht op een verlicht parkeerterrein. In zijn foto’s ving Robby het licht in al zijn mogelijke facetten, kleuren en vormen, bijvoorbeeld door te fotograferen bij moeilijke lichtomstandigheden, of tijdens de ‘blue hour’ waarin schemering en kunstlicht elkaar ontmoeten. De Polaroids onthullen dezelfde fotografische visie die ook kenmerkend is voor zijn films.'

Paul de Nooijer, Transformation By Holding A Polaroid In Front Of The Mouth, 1976, SX-70

'Ik vind polaroids zo intrigerend omdat je, als het beeld zich ontwikkelt, even naar het verleden kijkt. Terwijl je de foto ziet verschijnen, kijk je terug in de tijd. In films heb ik daar ook gebruik van gemaakt. Foto's doen denken aan het familiealbum, maar als je een film projecteert kijk je in het nu. Het beeld ontstaat doordat er licht door de film valt, en als je de projector uitzet, is het afgelopen. Zo hebben we fotografie ook in films gebruikt: door de foto als herinnering te laten werken en de film als het heden.’

Ruurd van der Noord, Zonder Titel (1984-03-21, Type P/N 55 4 x 5 inch

'Ik werkte een korte periode met Polaroid Type 55 film. Het was zwartwit materiaal dat een positief beeld voor directe beoordeling opleverde en ook een negatief dat kon worden gebruikt om vergrotingen te maken. Een nabehandeling met een natriumsulfiet oplossing was nodig om het negatief te kunnen afdrukken en archiveren. De negatieven hadden een zeer fijne korrel en een rijke toonschaal. Ik maakte een beperkt aantal beelden met dit materiaal, het procedé was relatief duur dus schakelde ik later weer op negatieffilm over. In deze periode maakte ik foto's met grote contrasten van ensceneringen met veelal diaprojecties.’

Verena Nuding, Gabrielle, 1979. Uit de serie Even the bedtimes are good, SX-70

Hans Citroen over de polaroids van Verena Nuding (1954-1999) Aan het eind van de jaren zeventig ging Verena Rotterdamse artistieke kringen portretteren. In zwartwit met haar spiegelreflex en als er geld was met de Polaroid SX-70. Toen een duur en nieuw kant-en-klaar medium met een eigen vorm en een specifiek kleurgamma. Kleurfotografie was in die tijd iets bijzonders. Verena was eind jaren zeventig nog wel meisjesachtig maar inmiddels geen meisje meer. Zij was een indrukwekkende verschijning. Voor ze je fotografeerde vroeg ze om toestemming, maar dat hoefde eigenlijk niet. Ze was niet opdringerig. Met haar toestel knikte ze je toe. Wie wilde niet door haar worden gefotografeerd? Het waren bijzondere foto’s. Snapshots, een gelaatsuitdrukking die onderweg is naar een andere gelaatsuitdrukking. Pontificaal, argeloos en zelfs betrapt. Soms liet zij een deel van het gezicht buiten het beeldkader vallen. Ze hanteerde met verve de onscherpte van de bewegende camera en ook die van de beweging van het model. Vrij van academisme. Bijzonder. Zeker in die tijd toen in de fotografie het tonen van technische beheersing het belangrijkste beoordelingscriterium was. Door het polaroidsysteem ontstond er – anders dan na de klik van de spiegelreflex – een specifieke interactie tussen fotograaf en model. De foto’s konden ter plekke worden bekeken. Vaak leidde dat weer tot nieuwe opnamen. Ze kwam aan huis en fotografeerde kunstenaars met vrouw of man en – wanneer van toepassing – de kinderen in de slaapkamer. Zo ontstonden intrigerende familieportretten in een intieme atmosfeer.

Lieve Prins werkte in de jaren zeventig met SX-70-materiaal totdat zij begin jaren tachtig de kleurenkopieermachine ontdekte. Die omschreef zij als toverdoos, tijdmachine, instantfotostudio, miniatuurtheater en partner in de kunsten en Polaroid verloor uiteindelijk de strijd om haar gunsten. Met haar 'copy-art' verwierf Lieve internationale faam.

Kunstenares Betty Ringma (1944-2018) en fotograaf Marc H. Miller (1946) fotografeerden in de jaren 1979-1982 bijna dagelijks het Amsterdamse nachtleven met een Polaroidcamera. De opnamen geven een uniek beeld van het uitgaansleven rond de Nieuwmarkt en het Rembrandtplein in deze periode, variërend van zeemanskroegen en bruine cafés tot Turkse cafés en een travestietenclub. De foto's werden voor vijf gulden verkocht aan klanten in het uitgaansleven. Hun Polaroidcamera, waaruit een zichzelf ontwikkelende foto kwam, zorgde in die dagen nog voor opwinding. Het idee om met een camera langs kroegen te gaan – pas later werden de Indiase en Pakistaanse fotografen met een Polaroidcamera in het nachtleven een alledaags verschijnsel – hadden ze in New York opgedaan. Op zeker moment besloten Miller en Ringma om contact te zoeken met Polaroid, om te vragen of zij, als een soort ambassadeurs van de polaroidfoto, niet korting konden krijgen op de dure films. Ze lieten ook weten een tentoonstelling te willen maken. De reactie van het bedrijf was zeer genereus : ze kregen een voorraad gratis ter beschikking zodat ze voortaan ook foto's konden maken voor eigen gebruik, die daardoor als collectie bijeenbleven. Die expositie kwam uiteindelijk tot stand in 2018, waarna 251 foto's werden aangekocht door het Stadsarchief Amsterdam.

Zonder titel, 1979, SX-70

Jean Ruiter (1942 – 2005) gebruikte fotografie om zich als een kunstenaar te uiten. Hoewel hij veel reisde was hij geen documentair fotograaf. Onderweg maakte hij eigenzinnig fotowerken die een mix waren van uit hun context gehaalde objecten, symboliek en associaties. Soms had zijn werk een diepere betekenis; een commentaar op de situaties en culturen die hij tegenkwam. Hij gebruikte ook klassieke beelden om daar weer eigentijds commentaar op de samenleving te geven.

Pin-up #3, 2013, 125 silk

”Persoonlijk ben ik wars van alle beeldbewerking en -manipulatie. Ik maak pure beelden, onbewerkt en met ‘echte’ mensen. Analoge fotografie is daarbij mijn medium. Juist in het tijdperk van digitale fotografie waardeer ik de vertraging bij analoge en instant-fotografie. Deze vorm van ‘slow-photography’ dwingt je tot keuzes en om tijdens het fotograferen rust te nemen”. “Elk Polaroid filmpack heeft maximaal tien foto's en elke opname moet weloverwogen gemaakt worden. Bovendien worden de packs met type 100-film al vijftien jaar niet meer gemaakt. Ik heb nog een aantal doosjes in m’n koelkast en daar ga ik uiterst voorzichtig mee om.”

Ode aan André Kertész, 1992 , PolaPan 35 mm geprint op Fuji FP100 4 x 5 inch

'Polaroid: een perfecte uitvinding voor een imperfect resultaat.'

New York, circa 1982 , Type 665 P/N

Pieter Vandermeer, the Polaroid man in Alphabet City

‘In de Lower East Side had ik een groot solidariteitsgevoel met de verschoppelingen. Er heerste enorme armoede, maar toch was iedereen altijd vrolijk. De vraag: ’Can I take a picture of you?' brak altijd het ijs. Dat kwam mede door die Polaroid 195 camera, met een normale spiegelreflexcamera – die geassocieerd werd met de pers – zou dat een stuk lastiger zijn geweest. In de tijd van Ronald Reagan werden veel instellingen zowel voor mensen met mentale problemen als voor daklozen gesloten. Ze werden de straat opgestuurd en met deze mensen kwam ik in contact in Alphabet City. Ik gaf een man, die met een bezem de straat aan het vegen was, de polaroid die ik van hem had gemaakt. Vervolgens moest hij huilen. Hij zei, dat hij de foto naar huis zou sturen, om te laten zien dat hij een baan had. In Tompkins Square Park lagen de oorlogsveteranen die in Korea en Vietnam waren geweest gewoon op straat. Zij ontvingen mij met grote openheid. Op een gegeven moment zat ik daar gewoon bij en maakte ik deel uit van de groep. De laatste keer dat ik er was, was eigenlijk heel droevig. Ik stapte de subway uit en liep vanaf First Avenue naar Tompkins Square. Ik had meteen het gevoel dat er iets niet klopte, dat er iets was veranderd. Er stonden overal hekken. Wat bleek: het hele park was schoon gespoten. Alle tenten en huisjes waren weg en het gebouw waar je kon douchen was afgesloten. De mensen die normaal in het park leefden waren een blok verder de brandkraan aan het gebruiken om te douchen.'

Zonder titel, jaartal, Type 809 8 x 10 inch

“Ik ben in 1974 begonnen met fotograferen. Noodgedwongen eigenlijk. Ik tekende en aquarelleerde – dat was mijn vak. Maar een hardnekkige ooginfectie betekende einde oefening. Dat is de reden dat ik ben overgegaan op fotografie. Ik heb altijd uitsluitend met Polaroid gewerkt, dat is net zoiets als een tekening maken. Het is eenmalig. Als het niet goed is, verscheur je hem. Bij Polaroid is dat ook zo: niet goed, foto weg!”

“Het is fantastisch. Wat je ziet krijg je meteen op papier. Elke opname is uniek, want een negatief heb je nooit. Er valt niets te manipuleren onder de vergroter van de donkere kamer.”

David van ’t Veen in De Volkskrant, 03 februari 1991

Gezelschap in Egypte, 1969-2004, Bewerkte Polaroid (collectie Rijksmuseum Amsterdam)

Veelzijdig kunstenaar Aat Veldhoen fotografeerde al lange tijd, ook met Polaroidcamera's, maar ging er pas intensief mee aan de slag nadat hij via een tijdschrift door Polaroid was uitgenodigd de SX-70 camera en films uit te proberen. Vanaf dat moment was Veldhoen verslaafd: vanwege het gebruiksgemak én de creatieve mogelijkheden maakte hij duizenden Polaroids, als voorstudie maar ook als eindprodukt. Vooral de techniek emulsion manipulation (het tekenen in de nog zachte emulsie tijdens en vlak na het ontwikkelen) beoefende hij veel en met schilderachtige resultaten. Hij gebruikte daar meestal een stersleutel of de achterkant van een penseel voor. Ook schilderde hij vaak met nagellak of acrylverf op het glanzende oppervlak van de print.

Giant Pamphlet (Family Flower), 2021 © Marcel van der Vlugt

Marcel van der Vugt (1957) is de man achter het campagnebeeld van deze expositie; de Giant Pamphlet uit 2021, een groot formaat polaroid van een Nederlandse tulp door een bekende hedendaagse Nederlandse fotograaf!

Marcel werkte zijn hele carrière met polaroid, de eerste 25 jaar zelfs vrijwel uitsluitend met polaroid. Later toen het steeds moeilijker werd om nog film te bemachtigen is hij meer digitaal gaan fotograferen. Zijn liefde voor polaroid heeft niet alleen te maken met de weergave van de huidtinten, maar ook met het werkproces. Een opname levert direct een kant-en-klaar, uniek eindresultaat op dat met zijn modellen meteen besproken kon worden.